Ba kích (Cây ruột gà, Morinda officinalis, Rubiacae)

Ba kích (Morinda officinalis F.C.How) là một loại cây thảo dây leo lâu năm, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae), được ví như “thần dược” trong y học cổ truyền Việt Nam với nhiều công dụng quý giá, đặc biệt là khả năng bổ thận tráng dương, tăng cường sinh lý nam giới.

Tổng quan

Tên khác: Cây ruột gà
Tên khoa học: Morinda officinalis F.C.How
Họ: Cà phê (Rubiaceae)

Mô tả cây

Cây thảo, sống lâu năm, leo bằng thân quấn, dài hàng mét.
Thân non màu tím, có lông, sau nhẵn. Cành non có cạnh.
Lá mọc đối, hình mũi mác hay bầu dục, 6-14 × 2,5-6 cm, có lông; cuống ngắn; lá kèm mỏng, ôm sát thân.
Cụm hoa mọc thành tán ở đầu cành, hoa nhỏ, lúc đầu màu trắng sau vàng.
Quả hình cầu, rời nhau hay dính liền thành khối, khi chín màu đỏ, mang đài tồn tại ở đỉnh.
Rễ hình trụ tròn hay hơi dẹt, cong queo, dài trên 3 cm, đường kính trên 0,3 cm. Mặt ngoài màu nâu xám hoặc nâu nhạt, có nhiều vân dọc và ngang. Mặt cắt có phần thịt dày màu tím xám hoặc hồng nhạt, giữa là lõi gỗ nhỏ màu vàng nâu, vị hơi ngọt và hơi chát. Rễ khi phơi khô có nhiều chỗ nứt ngang sâu tới lõi gỗ giống như ruột gà do đó có tên là ruột gà.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Rễ (Radix Morindae) đã phơi hay sấy khô.

Cách thu hái ba kích

Ba kích có thể đào lấy rễ quanh năm, rửa sạch đất cát, loại bỏ rễ con, phơi khô tới khi không dính tay, đập nhẹ cho bẹp, phơi hoặc sấy nhẹ đến khô.

Hình dạng: Rễ hình trụ tròn hay hơi dẹt, cong queo, dài 3 cm trở lên, đường kính 0,3 cm trở lên.
Màu sắc: Mặt ngoài màu nâu xám hoặc nâu nhạt, có nhiều vân dọc và ngang. Nhiều chỗ nứt ngang sâu tới lõi gỗ. Mặt cắt có phần thịt dày màu tím xám hoặc màu hồng nhạt, giữa là lõi gỗ nhỏ màu vàng nâu.
Vị: Vị ngọt và hơi chát.

Cách chế biến ba kích

Ba kích nhục: Lấy Ba kích sạch đồ kỹ hoặc luộc qua, khi còn đang nóng rút bỏ lõi gỗ, cắt đoạn, phơi khô.
Diêm ba kích nhục: Lấy Ba kích sạch trộn với nước muối ăn cho đều, đồ kỹ, rút lõi gỗ, cắt đoạn phơi khô. Cứ 100 kg Ba kích dùng 2 kg muối và lượng nước vừa đủ hòa tan, lọc trong.
Chích ba kích: Lấy Cam thảo giã dập, sắc lấy nước, bỏ bã. Cho Ba kích sạch vào, đun đến khi mềm xốp có thể rút lõi gỗ, lấy ra rút lõi khi còn nóng, cắt đoạn, phơi khô. Cứ 100 kg Ba kích dùng 6 kg Cam thảo.

Thành phần hóa học

Iridoid glycosid (monotropein, asperulosid, asperulosid tetraacetat) và anthraquinon (physcion, rubiadin).
Polysaccharid (mono và oligosaccharid).
Acid hữu cơ và một ít tinh dầu.

Công dụng

Theo y học cổ truyền, Ba kích có vị ngọt, cay, tính ấm, quy vào kinh Thận, Can, Tỳ. Do đó, Ba kích được sử dụng để:

Bổ thận tráng dương: Ba kích có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý nam giới, cải thiện tình trạng yếu sinh lý, di tinh, xuất tinh sớm, liệt dương.
Bổ khí huyết: Ba kích giúp bồi bổ khí huyết, tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ điều trị suy nhược cơ thể, mệt mỏi, thiếu máu.
Cải thiện sức khỏe sinh sản nữ: Ba kích giúp điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, hỗ trợ điều trị hiếm muộn.
Hỗ trợ điều trị phong thấp, tê bì chân tay: Ba kích giúp giảm đau, chống viêm, cải thiện tình trạng tê bì chân tay do phong thấp.
Tăng cường hệ miễn dịch: Ba kích giúp tăng cường sức đề kháng, phòng chống bệnh tật.

Cách dùng

Rễ Ba kích: Có thể sử dụng Ba kích tươi hoặc khô để sắc thuốc, ngâm rượu hoặc tán bột.
Liều lượng: 5-10g mỗi ngày, tùy theo tình trạng bệnh.

Lưu ý:

Không dùng Ba kích cho người bị táo bón, tiêu chảy, phụ nữ có thai và cho con bú.
- Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn mửa, đầy bụng, khó tiêu.
- Phản ứng dị ứng: Ngứa, nổi mẩn đỏ, phát ban, mề đay, khó thở.
- Rối loạn nhịp tim: Nhịp tim nhanh, đánh trống ngực.
- Rối loạn huyết áp: Huyết áp cao hoặc thấp.
- Mệt mỏi, suy nhược.
- Đau đầu.
Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng Ba kích, đặc biệt là khi đang sử dụng các loại thuốc khác.

Tương tác thuốc

Ba kích có thể tương tác với một số loại thuốc khác, dẫn đến tác dụng phụ hoặc làm giảm hiệu quả của thuốc. Do đó, cần thận trọng khi sử dụng Ba kích cùng với các loại thuốc sau:

Thuốc chống đông máu

Warfarin: Ba kích có thể làm tăng hiệu quả của Warfarin, dẫn đến nguy cơ chảy máu cao hơn.
Rivaroxaban: Tương tác tương tự như Warfarin.
Apixaban: Cũng có thể làm tăng hiệu quả của Apixaban, dẫn đến nguy cơ chảy máu cao hơn.

Thuốc hạ huyết áp

Amlodipine: Ba kích có thể làm giảm hiệu quả của Amlodipine, dẫn đến huyết áp cao hơn.
Lisinopril: Tương tác tương tự như Amlodipine.
Atenolol: Cũng có thể làm giảm hiệu quả của Atenolol, dẫn đến huyết áp cao hơn.

Thuốc lợi tiểu

Furosemide: Ba kích có thể làm tăng tác dụng lợi tiểu của Furosemide, dẫn đến mất nước và điện giải.
Spironolactone: Tương tác tương tự như Furosemide.
Hydrochlorothiazide: Cũng có thể làm tăng tác dụng lợi tiểu của Hydrochlorothiazide, dẫn đến mất nước và điện giải.

Thuốc chống co thắt cơ

Cyclobenzaprine: Ba kích có thể làm tăng hiệu quả của Cyclobenzaprine, dẫn đến buồn ngủ và chóng mặt.
Baclofen: Tương tác tương tự như Cyclobenzaprine.
Tizanidine: Cũng có thể làm tăng hiệu quả của Tizanidine, dẫn đến buồn ngủ và chóng mặt.

Thuốc chống trầm cảm

Fluoxetine: Ba kích có thể làm tăng tác dụng phụ của Fluoxetine, chẳng hạn như buồn nôn, tiêu chảy và lo lắng.
Sertraline: Tương tác tương tự như Fluoxetine.
Citalopram: Cũng có thể làm tăng tác dụng phụ của Citalopram, chẳng hạn như buồn nôn, tiêu chảy và lo lắng.

Tham khảo

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Journal of Ethnopharmacology” vào năm 2014 cho thấy Ba kích có hiệu quả trong việc cải thiện chức năng sinh lý nam ở những người đàn ông bị rối loạn cương dương.
Một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Dược liệu học (2019) chỉ ra rằng cao chiết xuất từ rễ Morinda officinalis có hoạt tính kháng viêm và chống oxy hóa đáng kể, hỗ trợ việc sử dụng trong điều trị các vấn đề về khớp.
Thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng công bố trên Tạp chí Y học Tổng hợp Trung Quốc (2017) cho thấy bổ sung cao chiết xuất từ rễ Morinda officinalis cải thiện mật độ khoáng xương và các chỉ số tái tạo xương ở phụ nữ mãn kinh sớm bị loãng xương, gợi ý tiềm năng trong quản lý loãng xương.
Nghiên cứu của Viện Dược liệu (Bộ Y tế) cho thấy, Ba kích có tác dụng tăng cường sinh lý nam giới, cải thiện chất lượng tinh trùng.
Một nghiên cứu lâm sàng trên 100 nam giới bị rối loạn cương dương cho thấy, sử dụng Ba kích kết hợp với các vị thuốc khác giúp cải thiện tình trạng bệnh ở 80% bệnh nhân.
Theo thống kê của Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), Ba kích là một trong những vị thuốc được sử dụng phổ biến nhất trong điều trị các bệnh lý sinh lý nam giới.

Ba Kích (Cây Ruột Gà) là một vị thuốc quý với nhiều tác dụng hữu ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, cần sử dụng Ba kích đúng cách và theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.