Ba gạc (La phu mộc, Rauvolfia tetraphylla, Apocynaceae)

Ba gạc, còn được gọi là La phu mộc, là một loài cây thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Loài cây này có nhiều công dụng điều trị các chứng như: Hạ huyết áp, giảm rối loạn nhịp tim, an thần giảm lo âu, chống rối loạn nhịp tim, chóng váng, động kinh, rắn cắn,… và được sử dụng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới.

Tổng Quan

Tên khác: La phu mộc
Tên khoa học: Ba gạc (Rauvolfia serpentina Benth.) thuộc họ Apocynaceae (họ Trúc đào).

Mô tả thực vật

Thân: Cây bụi nhỏ, cao 1-1,5 m, trên thân có những nốt sần màu lục xám. Toàn cây có nhựa mủ.
Lá: Mọc vòng 3 hay 4-5, phiến lá hình ngọn giáo, 6-11 × 1,5-3 cm, gốc thuôn, chóp nhọn.
Hoa: Nhỏ hình ống, màu trắng, mọc thành xim hay dạng tán kép.
Quả: Hình cầu, khi non màu xanh, khi chín màu đỏ tươi rồi chuyển dần sang tím đen.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ rễ và rễ (Cortex et Radix Rauvolfiae).
Thu hái: Mùa thu, đông.
Chế biến: Đào lấy rễ, chú ý bảo vệ lớp vỏ, rửa sạch, chặt thành từng đoạn nhỏ hay bóc lấy vỏ rễ, phơi khô. Vỏ thân cũng được sử dụng.

Thành phần hóa học

Ba gạc chứa nhiều hoạt chất có giá trị dược liệu, bao gồm:

Alkaloid: Reserpin, rescinamine, ajmalin, ajmalicin, yohimbin, papaverin, serpentin,…
Các hoạt chất khác: Tanin, flavonoid, saponin,…

Các loài Ba gạc trên thế giới

Có nhiều loài Ba gạc được sử dụng làm thuốc, bao gồm:

Ba gạc Ấn Độ (Rauvolfia serpentina Benth.): Loài này có nguồn gốc từ Ấn Độ và là loài được sử dụng phổ biến nhất.
Ba gạc Việt Nam (R. verticillata (Lour.) Baill.): Loài này có nguồn gốc từ Việt Nam và có nhiều đặc điểm tương tự như Ba gạc Ấn Độ.
Ba gạc Cuba (R. tetraphylla L.): Loài này có nguồn gốc từ Cuba và có chứa nhiều hoạt chất có tác dụng điều trị bệnh tâm thần.
Ba gạc Châu Phi (R. vomitoria Afzel.): Loài này có nguồn gốc từ Châu Phi và được sử dụng để điều trị bệnh sốt rét.
Ba gạc lá nhỏ (R. littoralis Rusby): Loài này có nguồn gốc từ Nam Mỹ và được sử dụng để điều trị bệnh cao huyết áp.

Công dụng và cách dùng

Công dụng của Ba gạc

Trị tăng huyết áp: Ba gạc được dùng để bào chế các chế phẩm cao chiết toàn phần hoặc để chiết các alkaloid tinh khiết như reserpin, rescinamin, ajmalin, ajmalicin làm thuốc trị tăng huyết áp.
An thần, giảm lo âu: Reserpin có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương, giúp an thần, giảm lo âu, điều trị rối loạn giấc ngủ.
Chống loạn nhịp tim: Reserpin có tác dụng làm chậm nhịp tim, điều trị loạn nhịp tim.
Giảm đau: Alkaloid trong ba gạc có tác dụng giảm đau, đặc biệt là đau dây thần kinh.

Cách dùng Ba gạc

Dùng dưới dạng thuốc sắc: Lấy 10-20g vỏ rễ Ba gạc sắc với 500ml nước, sắc đến khi còn 200ml, chia làm 2-3 lần uống trong ngày.
Dùng dưới dạng cao chiết: Cao chiết Ba gạc được bào chế từ vỏ rễ Ba gạc, sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ.
Dùng dưới dạng thuốc viên: Thuốc viên Ba gạc có chứa hoạt chất reserpin, sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Ba gạc (Rauvolfia serpentina Benth.) thuộc họ Apocynaceae (họ Trúc đào)

Nghiên cứu khoa học

Nghiên cứu lâm sàng: Một nghiên cứu lâm sàng trên 50 bệnh nhân tăng huyết áp cho thấy reserpin có hiệu quả trong việc kiểm soát huyết áp. [1]
Nghiên cứu dược lý: Nghiên cứu dược lý cho thấy reserpin có tác dụng ức chế hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến giảm huyết áp. [2]

Kiêng kỵ

Ba gạc có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn ngủ, chóng mặt, đau đầu, khô miệng,…
Không dùng reserpin và các chế phẩm được làm từ cây ba gạc trong các trường hợp bị loét dạ dày tá tràng, nhồi máu cơ tim, hen suyễn,..
Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng ba gạc.
Người bị bệnh Parkinson, trầm cảm không nên sử dụng ba gạc.

Tham khảo

[1] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13677052/

[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3268558/

Tóm lại, Ba gạc là loại dược liệu có tác dụng tốt đối với hệ thống thần kinh trung ương và hệ tim mạch cụ thể: an thần, giảm căng thẳng, điều hòa nhịp tim, hạ huyết áp,… Ba Gạc được sử dụng trong đông y / y học cổ truyền chính giúp kiểm soát huyết áp cho người bệnh.